1 maj 2018

Lodowce zajmują ok. 11% powierzchni lądowej naszej planety. Tworzą się powyżej granicy wiecznego śniegu, gdzie roczne opady śniegu przewyższają jego topnienie i sublimację (bezpośrednie przejście ze stanu stałego w stan gazowy z pominięciem stanu ciekłego). Wszystkie procesy związane z działalnością lodowców nazywamy procesami glacjalnymi. Należą do nich niszczenie podłoża, transport materiału oraz jego akumulacja – w wyniku tych procesów powstaje rzeźba polodowcowa.

Pod koniec neogenu nastąpiły gwałtowne zmiany klimatyczne o zasięgu globalnym. Na Półwyspie Skandynawskim utworzył się lądolód, który zaczął się stopniowo rozprzestrzeniać w kierunku południowym i południowo – zachodnim. Jego zasięg zmieniał się w zależności od warunków klimatycznych. Podczas ochłodzenia – glacjału powiększał swój obszar. W okresie ocieplenia – interglacjału zasięg lądolodu zmniejszał się.

Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu w Polsce

Lądolód oraz lodowce górskie wywarły duży wpływ na rzeźbę w Polsce. Podczas swojego ruchu niszczył podłoże – był to proces egzaracji (tłumaczone jako zdzieranie), a uwięziony w lodzie materiał skalny transportował i akumulował (osadzał) na rozległych obszarach. W ten sposób powstała glacjalna (polodowcowa) rzeźba terenu, którą można podzielić na:

  • niżową, np. krajobraz pojezierzy;
Widok na Gopło z Mysiej Wieży – By 1bumer [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], from Wikimedia Commons
  • górską, np. krajobraz alpejski;
Morskie Oko – widok znad Czarnego Stawu – By Aneta Pawska [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)], from Wikimedia Commons

Wśród utworów polodowcowych wyróżnia się dwa główne typy osadów:

 

  • gliny zwałowe – niewysortowany osad polodowcowy składający się z mieszaniny okruchów skalnych o różnej wielkości, od cząstek ilastych aż po głazy narzutowe – glina zwałowa odkładana była bezpośrednio z lodu lodowcowego;

 
  • osady fluwioglacjalne (glacjofluwialne, wodnolodowcowe) – materiał skalny akumulowany przez wody wypływające z lądolodu (także płynące w szczelinach pod nim) w postaci osadów wysortowanych i warstwowanych.
 

 

Zlodowacenia i ich zasięgi W polsce

  • Zlodowacenie podlaskie (Narwi) najstarsze, o stosunkowo niewielkim zasięgu. Objęło ono: NE Polskę, NE część Pojezierza Wielkopolskiego, Nizinę Mazowiecką i Polesie Lubelskie. Trwało około 1200 – 950 tys. lat temu.
  • Zlodowacenie południowopolskie (krakowskie, Sanu) miało największy zasięg i obejmowało prawie cały obszar Polski, z wyjątkiem Sudetów i Karpat, w których tworzyły się lodowce górskie. Trwało około 730 – 430 tys. lat temu.
  • Zlodowacenie środkowopolskie (Odry) dotarło do N krawędzi wyżyn i Przedgórza Sudeckiego. Trwało około 300 -170 tys. lat temu.
  • Zlodowacenie północnopolskie (Bałtyckie, Wisły) obejmowało obszar północnej Polski. W Tatrach i Karkonoszach występowały lodowce górskie. Trwało około 115 – 12 tys. lat temu

 

W zależności od stopnia przekształcenia rzeźby polodowcowej na terenie Polski można wyróżnić obszary:

  • młodoglacjalny – związany z najmłodszym zlodowaceniem (północnopolskim), na którym bardzo dobrze zachowały się osady i formy polodowcowe, np. pojezierza i niziny nadmorskie;
  • staroglacjalny – związany z przedpolem zlodowacenia północnopolskiego (strefa peryglacjalna), na którym osady i formy starszych glacjałów uległy silnemu przekształceniu i złagodzeniu (zachowały się w formie szczątkowej) przez silne procesy denudacyjne;