Geografia społeczno – ekonomiczna Polski

Geografia społeczno-ekonomiczna zajmuje się przestrzennym zróżnicowaniem i wzajemnymi zależnościami występującymi pomiędzy środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka. Bada uwarunkowania przestrzennego rozmieszczenia działalności gospodarczej oraz wzajemne zależności zachodzące pomiędzy przyrodą i gospodarującym społeczeństwem. Zajmuje się gospodarką człowieka i społeczeństwem – takimi dziedzinami jak: geografią zaludnienia, osadnictwa, zasobami naturalnymi, przemysłem, rolnictwem, transportem, usługami, handlem zagranicznym a wyniki jej badań informują o rozwoju danego państwa.

Gospodarka to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa) polegającej na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności.

Kraje znajdujące się w początkowej fazie rozwoju gospodarczego czerpią zyski głównie z sektora I – rolniczego. Z czasem, w miarę rozwoju przemysłu i usług, zmniejsza się jego znaczenie. Obecnie w Polsce w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie jest zatrudnionych 12% wszystkich pracujących, a odsetek ten systematycznie maleje. Przemiany gospodarcze, które zaszły w naszym kraju po 1989 roku, spowodowały szybki wzrost zatrudnienia w usługach, a zmniejszenie w rolnictwie i przemyśle.

W wyniku działalności gospodarczej powstają różnorodne dobra materialne i niematerialne. Dwa główne działy gospodarki narodowej – rolnictwo i przemysł – wytwarzają dobra materialne, tzn. konkretne produkty. W trzecim sektorze – usługi – nie wytwarza się żadnych przedmiotów materialnych.  Usługi obejmują nieprodukcyjną działalność człowieka, mają na celu zaspokojenie potrzeb innych ludzi.  Mówimy, że usługi to świadczenia jednych osób na rzecz innych. Katalog usług jest bardzo szeroki, a ich różnorodność rośnie wraz ze wzrostem gospodarczym i bogaceniem się mieszkańców.

Geografia społeczno-ekonomiczna Polski – rolnictwo.

Rolnictwo – zaliczane do I sektora gospodarki narodowej, obejmuje uprawę roślin oraz  hodowlę zwierząt. Jego celem nadrzędnym jest wytwarzanie żywności, dostarczanie jej mieszkańcom kraju, paszy dla zwierząt oraz surowców przemysłowi przetwórczemu. Produkcja rolna dzieli się na roślinną i zwierzęcą. Uprawa roślin dostarcza m.in. ziarna zbóż, warzyw i owoców. Dzięki hodowli zwierząt mamy przede wszystkim mięso, a ponadto mleko, jaja, tłuszcze, skóry i inne.

1. Funkcje rolnictwa;

• gospodarczą  – dostarcza żywność, paszę dla zwierząt i produkty dla przemysłu, 
• społeczną – tworzy miejsca pracy;
• przestrzenną – przekształca naturalny krajobraz.

2. Podstawowe czynniki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa to ukształtowanie terenu, warunki hydrologiczne, jakość gleby i klimat.
   • W Polsce rolnictwu sprzyja przewaga równinnego ukształtowania terenu i umiarkowany klimat.  Położenie Polski w strefie umiarkowanej, na styku mas powietrza kontynentalnego z oceanicznym, do tego zmienność pogody, anomalie klimatyczne, to wszystko różnicuje nasz kraj pod względem rozwoju rolnictwa.
   • W rolnictwie ważna jest długość okresu wegetacyjnego, czyli czasu w ciągu roku, w jakim roślina może wzrastać i rozwijać się. Do okresu tego wliczają się wszystkie dni, w których średnia dobowa temperatura powietrza jest większa niż 5°C. Trwa on najdłużej (220-230 dni) na Nizinie Śląskiej, Pojezierzu Lubuskim, Nizinie Szczecińskiej i Kotlinach Podkarpackich. Najmniej korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa z punktu widzenia długości trwania okresu wegetacyjnego panują w Karpatach, Sudetach, oraz na Pojezierzu Suwalskim (190- 200 dni).
   • Na obszarze Polski dominują gleby średniej jakości i słabe, o niewielkiej żyzności ale dzięki prowadzonym zabiegom agrotechnicznym ich wydajność rolnicza jest dobra – około 60% powierzchni gleb jest wykorzystywana rolniczo, reszta jest obsadzona lasami.
     • Najżyźniejsze gleby to czarnoziemy (zawierają dużo próchnicy, stanowią około 1%), czarne ziemie (stanowią 2%; ta gleba ma również bogatą warstwę próchnicy), mady  (inaczej gleby rzeczne, stanowią około 5%, występują w dolinach rzecznych, największy obszar to Żuławy Wiślane). Mniej żyzne są bielice, gleby brunatne, rędziny, spotykane na pojezierzach, wyżynach. Gleby najsłabsze to gleby górskie, bagienne i antropogeniczne.

• Najważniejsze pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to poziom agrotechniki, wielkość gospodarstw rolnych, towarowość i specjalizacja produkcji rolnej, zatrudnienie w rolnictwie, polityka rolna władz.
  • Użytki rolne stanowią około 60% powierzchni Polski. Zdecydowana większość z nich to;
    • grunty orne – dominują na nizinach (Niż Środkowopolski), najmniej ich można spotkać na porośniętych lasami pojezierzach oraz w górach.
    • kilkanaście procent w skali kraju zajmują łąki i pastwiska – występują w całym kraju, ale najwięcej jest ich na wschodzie – na Mazurach, Podlasiu, Polesiu, Podkarpaciu, w dolinach rzek i na terenach podmokłych, a także w górach.
    • na sady przypada 1% , występują głównie na Mazowszu w okolicach dużych miast.
    • uprawy wieloletnie i ogródki koncentrują się w pobliżu miast.
    • najważniejsze rośliny żywieniowe uprawiane w Polsce to: pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies, ziemniaki, owoce oraz warzywa.
    • buraki cukrowe, rzepak, tytoń, chmiel, jęczmień i ziemniaki to rośliny przemysłowe uprawiane w Polsce.
    • trzy podstawowe grupy zwierząt hodowlanych w Polsce to bydło, trzoda chlewna i drób – coraz częściej chów zwierząt odbywa się w dużych, wyspecjalizowanych i nowocześnie wyposażonych gospodarstwach.

Przydatne linki – rolnictwo;

• E-podręcznik – uprawy na terenie Polski;
• E-podręcznik – hodowla zwierząt w Polsce;
• Wydawnictwo Edukacyjne – Wiking – Rolnictwo w Polsce;
• Twój Portal Rolniczy Gospodarz.pl – Notowania giełdowe;
•  Gazeta Pomorska – Zobacz, jak zmienia się powierzchnia upraw w Polsce. Lata 1950-2015;
• Gazeta Pomorska – Raport z pól. Nadmiar wody na polach utrudnił zbiory oraz zasiewy;

Geografia społeczno-ekonomiczna Polski – przemysł.

Kilkusetletni rozwój przemysłu na świecie pozwolił zakwalifikować poszczególne rodzaje działalności przemysłowej do określonych branż. Poniższy schemat przedstawia tylko niektóre, ważniejsze z nich. [Branżowy podział przemysłu – Przemysł – Wikipedia, wolna encyklopedia]

Przemysł to jedna z trzech głównych gałęzi gospodarki narodowej (obok rolnictwa i usług). Obejmuje produkcyjną działalność człowieka prowadzoną na dużą skalę z wykorzystaniem maszyn i siły rąk ludzkich. Ma na celu wytworzenie dóbr materialnych poprzez pozyskanie i przetworzenie zasobów środowiska naturalnego – w związku z tym dzieli się na przemysł wydobywczy i przetwórczy.

• Początki rozwoju przemysłu datowane są na koniec XVIII wieku, kiedy to Anglik J. Watt udoskonalił i wdrożył do włókiennictwa maszyny parowe. Była to tzw. pierwsza rewolucja przemysłowa.
• Druga rewolucja przemysłowa miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku i wiązała się z licznymi wynalazkami (np. żarówka), wykorzystującymi prąd elektryczny.
• Trzecia rewolucja przemysłowa zaczęła się po II wojnie światowej i trwa do dziś, a jej podstawą są zminiaturyzowane technologie zaawansowane, m.in. układy scalone.
• Na ziemiach polskich przemysł na dużą skalę zaczął się rozwijać pod koniec XIX wieku. Podstawą były najpierw surowce mineralne (np. w GOP), a potem duże miasta (Warszawa, Łódź) z zasobami siły roboczej i rynkami zbytu.
• Po II wojnie światowej polska gospodarka była centralnie sterowana i główny nacisk położono na rozwój przemysłu ciężkiego w oparciu o górnośląski węgiel kamienny.

• W 1989 roku przeszliśmy na gospodarkę rynkową i w związku z tym:
  • wiele nierentownych zakładów przemysłowych zostało zlikwidowanych, a pozostałe musiały poddać się restrukturyzacji i prywatyzacji;
  • zmniejszyło się wydobycie większości surowców mineralnych, a także ogólna wartość produkcji przemysłowej;
  • do upadku zakładów przemysłu lekkiego i elektronicznego w dużym stopniu przyczynił się napływ tanich towarów chińskich;
  • dzięki m.in. inwestorom zagranicznym pojawiło się wiele nowych firm przemysłowych, zwłaszcza w Specjalnych Strefach Ekonomicznych;
  • stale spada rola wiodącego niegdyś przemysłu ciężkiego, a rozwijają się inne branże, np. produkcja artykułów gospodarstwa domowego.

  ---

OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE

Od połowy lat 90. XX wieku wartość produkcji przemysłowej w Polsce systematycznie wzrasta. Początkowo był to wzrost powolny, a w latach 2000-2002 wystąpiła nawet pewna stagnacja. Potem jednak zaczął się intensywny rozwój naszego przemysłu, co związane było m.in. z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej – otworzyły się dla nas nowe rynki zbytu, a do kraju szerszym strumieniem płynął kapitał zagraniczny. W latach 2008-2009 kryzys ogólnoświatowy wpłynął na spowolnienie rozwoju gospodarczego także i w Polsce. Ale ostatnio znów wyraźnie widoczna jest silna tendencja wzrostowa.

Rosnąca wartość ogólna produkcji przemysłowej nie oznacza wzrostu jej udziału w PKB (produkcie krajowym brutto). Niekiedy było wręcz przeciwnie, np. pod koniec lat 90. XX wieku udział ten spadał – był to skutek intensywnego rozwoju usług, co podnosiło ogólną wartość PKB. Obecnie przemysł w Polsce rozwija się w mniej więcej takim samym tempie jak cała gospodarka, toteż jego udział w PKB ustabilizował się na poziomie nieco ponad 30%.